De derde grote kies achterin de mond wordt de verstandskies genoemd, in de bovenstaande afbeelding aangegeven met de blauwe cirkels en in de onderstaande röntgenfoto met de gele pijlen. Een andere benaming voor verstandskies is derde molaar of M3.
Ondanks de stand achterin de mond heeft de naamgeving van de verstandskies niets te maken met ‘verre stand’ De verstandskies breekt over het algemeen door na de pubertijd, de periode dat ook het ‘verstand’ zou moeten komen, in het Engels wordt deze kies daarom ook wisdomtooth genoemd, de Duitse benaming is weißheitszahn en onze zuiderburen praten over het wijsdomtandekke.
Over de verstandskiezen wordt veel gepraat, vaak in negatieve zin. In de volgende paragrafen zal geprobeerd worden om de feiten weer te geven.
Doorbreken van verstandskiezen
De verstandskies breekt gemiddeld tussen het achttiende en vierentwintigste levensjaar door, maar dit kan van persoon tot persoon zeer verschillend zijn. Bij 25% van de mensen zijn 1 of meer verstandskiezen niet aangelegd!
Het komt regelmatig voor dat verstandskiezen niet of niet volledig doorbreken. Vaak is o.a. weinig ruimte, obstructie door een andere kies of een abnormale doorbraakrichting de oorzaak hiervan. Dit wordt ook wel impactie genoemd. In sommige gevallen zal de verstandskies niet doorbreken ondanks dat er ogenschijnlijk geen belemmering is, dit wordt retentie genoemd.
Het bovenstaande geldt in principe voor zowel de verstandskies boven als onder, maar over het algemeen zal de onder verstandskies moeizamer doorbreken en meer klachten veroorzaken!
De verstandskiezen in de foto zullen niet volledig door kunnen breken doordat de tweede kies in de weg ligt (impactie). Op langere termijn zou er schade kunnen ontstaan aan de tweede kies o.a. doordat de ruimte tussen deze kiezen niet schoon te houden is.
Waarom worden verstandskiezen verwijderd?
Hieronder een samenvatting van veel voorkomende indicaties waarom verstandskiezen verwijderd worden:
Ontsteking van het tandvlees wat vaak gedeeltelijk over de verstandkies heen ligt (pericoronitis),
Niet geheel doorbreken of scheef doorbreken, waardoor ze niet goed schoongehouden kunnen worden en/of op niet meer goed dicht gebeten kan worden/ op wang bijten.
Tandbederf, welke door de moeilijkheidsgraad of ligging of functie van de verstandskies niet zinvol/ mogelijk is om te vullen.
Tandvlees ontsteking (parodontitis) met botverlies rondom de verstandskies.
Voorkomen van (verdere) beschadiging van de kies ervoor, doordat de verstandskies er tegenaan duwt (resorptie), of door bijv. de aanwezigheid van tandbederf en/of tandvleesontsteking.
Voorkomen van het ontstaan van een cyste of zelfs tumor, hoewel de kans hierop gelukkig klein is.
Vaak wordt ook gezegd dat het noodzakelijk is om de verstandskiezen te verwijderen omdat anders de ondertanden scheef kunnen gaan staan. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dit niet te kloppen; het scheef gaan staan van de ondertanden komt inderdaad veel voor bij (jong) volwassenen, maar de verstandskiezen zijn niet de oorzaak.
Een voorbeeld
Zoals al eerder gezegd liggen verstandskiezen ver achterin de mond en breken ze vaak scheef en/of gedeeltelijk door, wat het lastig maakt om ze goed schoon te houden, waardoor een chronische ontsteking van de omliggende weefsels kan ontstaan.
Het lapje tandvlees wat over een gedeeltelijk doorgebroken tandvlees ligt wordt het operculum genoemd. Dit lapje tandvlees raakt makkelijk ontstoken en zal pijnklachten en zelfs een dik gezicht en/of abces kunnen veroorzaken, deze ontsteking wordt pericoronitis genoemd.
Chronische pericoronitis is een veel voorkomende reden waarom onder verstandskiezen getrokken worden. Om de klachten (tot aan de extractie) te verminderen kan ook de verstandskies en het lapje tandvlees schoongehouden worden door deze met een plastic spuitje (bijv. monoject) regelmatig uit te spuiten.
Wanneer worden verstandskiezen verwijderd?
Vaak wordt gewacht met het verwijderen van verstandskiezen tot ze door het tandvlees heen gebroken zijn. Hierdoor heeft de tandarts of kaakchirurg meer zicht/grip, ligt de kies minder in het bot en hoeft er o.a. minder gesneden te worden om deze te verwijderen, waardoor de wond en ook de napijn minder groot is.
Soms worden verstandskiezen verwijderd als ze klachten geven, zoals in het eerdere voorbeeld, maar in andere gevallen worden ze in een eerder stadium preventief verwijderd. In dit soort gevallen moet een afweging worden gemaakt tussen mogelijk toekomstige klachten als ze niet verwijderd worden en de klachten die kunnen ontstaan door het verwijderen!
In elke individuele situatie zal een afweging gemaakt worden, dit gebeurt natuurlijk in samenspraak tussen patiënt en behandelend arts, waarbij de voordelen tegen de mogelijke nadelen/complicaties zullen worden besproken.
Een belangrijke factor voor de besluitvorming is ook de leeftijd. Het verwijderen van verstandskiezen is geen lichte ingreep en kan daarom bij voorkeur op jong volwassen leeftijd gebeuren. Het lichamelijk herstel zal dan beter zijn; voor een goed herstel van het kaakbot is het zelfs zeer belangrijk dat de operatie voor het 25e levensjaar uit te voeren.
Verstandskiezen hoeven natuurlijk niet altijd verwijderd te worden. De verstandskies breekt dan vaak goed en recht door en kan ook worden schoongehouden. Bespreek met je tandarts de situatie en prognose van je verstandskiezen!
Na het verwijderen van de verstandskiezen
Omdat zoals eerder gezegd de operatieve verwijdering van verstandskiezen geen lichte ingreep is, kunnen er een aantal complicaties optreden o.a:
– Napijn, over het algemeen enige dagen en bij uitzondering enkele weken.
– Een nabloeding.
– Een pijnlijke wond welke enige weken nodig kan hebben om te genezen (alveolitis/ verstoorde wondgenezing).
– Zwelling en/of beurse plekken, in uitzonderlijke situaties ook een abces.
– Beperking van de mondopening (trismus).
– (Tijdelijk) verdoofde lip/kin of tong door kneuzing van een zenuw.
Gelukkig zijn de meeste complicaties vrij zeldzaam.
Gemiddeld heeft men ongeveer drie dagen behoorlijk last van de ingreep. Doordat vaak in het bot moet worden geboord om de verstandskies eruit te halen, kan er als reactie een zwelling ontstaan, die soms pas na enkele weken verdwenen is.
Door de irritatie en zwelling na de operatie kan de mond moeilijk te openen zijn en kan slikken en/of eten ook lastig zijn. Je kunt er rekening mee houden dat je een aantal dagen ziek bent van de ingreep en dat je dan misschien ook niet kunt werken, vergeet dit niet in je planning of overleg mee te nemen!
De extractie van een verstandskies
De behandeling
Na uitleg over de behandeling en het nemen van een (panorama/OPG) röntgenfoto zal de behandeling worden begonnen met het geven van de plaatselijke verdoving. Door de verdoving zal de behandeling pijnloos uitgevoerd kunnen worden, maar je moet je wel goed bedenken dat de tastzintuigen nog wel werken. Hierdoor kan je bewegingen en ook trillingen van de boor en andere instrumenten nog wel voelen, maar wat je voelt is dus geen pijn!
Mocht de ontsteking verergerd worden doordat de boven verstandskies op het lapje tandvlees dichtbijt (pseudo-pericoronitis), kan de verwijdering van de boven verstandskies door de tandarts ook snel verlichting geven, waarna de mogelijke afspraak bij de kaakchirurg voor de onder verstandskies afgewacht kan worden.
In de gevallen dat verstandskies niet volledig is doorgebroken zal eerst het tandvlees moeten worden opgeklapt en indien noodzakelijk ook kaakbot worden weggehaald.
Na het vrij leggen zal de tandarts of kaakchirurg proberen het element los te wrikken, hiervoor kunnen verschillende instrumenten gebruikt worden.
De extractietang is links afgebeeld en rechts is een (rechte) hevel afgebeeld.
Een voorbeeld
Door de ligging en/of de vorm van de (kromme) wortels kan een verstandskies niet altijd in één geheel verwijderd worden. Door de kies te splitsen in verschillende fragmenten kan elk fragment afzonderlijk wel goed verwijderd worden.
De hierboven afgebeelde verstandskies ligt horizontaal en is bedekt met bot en tandvlees (rood). De behandelend arts zal om toegang te krijgen tot de verstandskies het tandvlees opklappen en een gedeelte van het bot weghalen. Op de volgende afbeeldingen is te zien dat hierna ook de kroon van de wortels is los geboord en met een hevel wordt losgemaakt, zodat dit fragment alvast verwijderd kan worden.
Na het eerst verwijderen van het kroongedeelte worden vervolgens de wortels losgewrikt en er uitgehaald. In sommige gevallen is het ook noodzakelijk de wortels eerst te splitsen en deze afzonderlijk te verwijderen.
Na afloop van de behandeling
- De verdoving zal na 2 tot 5 uren uitgewerkt raken. Het is verstandig om ongeveer een uur na de behandeling, voordat de verdoving is uitgewerkt, alvast de voorgeschreven pijnstiller in te nemen of indien er niets werd voorgeschreven, 2 tabletten paracetamol van 500mg. De pijnstillers werken namelijk beter als ze al ingewerkt zijn voordat de pijn opkomt. U kunt de eerste twee dagen gerust de maximale dosis gebruiken, waarna u het aantal kan afbouwen of het verder kunt proberen zonder pijnstillers. De hoeveelheid napijn is zeer verschillend van patiënt tot patiënt en moeilijk te voorspellen.
- Er kan een zwelling optreden van de wang, welke over het algemeen het hevigst is de eerste en tweede dag na de behandeling, in sommige gevallen kan de zwelling zoals bij een ‘blauwe plek’ verkleuren.
- Geringe temperatuurverhoging onder 38,5 C komt vaker voor.
- Een tijdelijke beperking van de mondopening kan ook voorkomen..
- Het is normaal dat er de eerste 12 uur nog een beetje bloed uit de wond komt. Dit vermengt zich dan met uw speeksel waardoor het meer kan lijken dan het is.
Verzorging van de wond
- De zwelling kan je tegen gaan door de eerste uren na de behandeling de wang te koelen met een ijskompres.
- Doe ijsklontjes in een plastic zakje met een washandje eromheen en hou dit steeds enkele minuten op de wang, waarna deze er weer een paar minuten af moet en dan er weer op etc.
- Roken is slecht voor de wondgenezing. Probeer zo min mogelijk te roken en bij voorkeur een week voor de operatie tot en met een week na de operatie te stoppen.
- Spoel de eerste dag niet te hard en/of zuig niet aan de wond, hierdoor kan deze blijven nabloeden.
De tanden/kiezen in de omgeving van de wond voorzichtig borstelen, de andere tanden kunt u normaal poetsen. - Soms wordt een plastic reinigingsspuitje (monoject) meegegeven om de holte waar de kies gezeten heeft goed te kunnen uitspuiten. U kunt hiervoor een spoelmiddel gebruiken als dat voorgeschreven is of anders lauw water met een beetje zout.
Complicaties
Nabloedingen zouden eigenlijk alleen de eerste 12 uur na de behandeling moeten kunnen voorkomen. Mocht het vermoeden bestaan dat u een nabloeding heeft dan kunt u een prop maken van verbandgaas of als dat niet voorhanden is bijv. een knoop in een zakdoek, bijt hier stevig een half uur op dicht. Mocht dat niet helpen dan moet direct contact met de behandelend arts of polikliniek worden gezocht.
Andere situaties waarin het mogelijk verstandig is om contact te zoeken met de behandelend arts:
- De klachten nemen na drie dagen toe in plaats van af.
- Koorts van 39,0 C of hoger.
- Pijn is ondanks de pijnstillers zeer hevig.
- Andere verontrustende bijzonderheden.
© tandarts.nl
Auteur JW Vaartjes
